مسلمانان در علم جغرافیا

مسلمانان در علم جغرافیا ( زهرا ایوبی )

در قرن هفتم آثار جغرافیائی متعددی تالیف شد که بهترین آنها کتاب نفیس "معجم البلدان" یاقوت حموی است. در این کتاب اسامی جغرافیائی به ترتیب الفباء و همچنین اسامی اشخاص معروفی که در آن مناطق زندگی می کرده اند، بیان شده است.این کتاب که به وسیله یک برده مسلمان آزاد شده ای تالیف شده همان مقامی را در جغرافیای اسلامی دارد که "کامل ابن اثیر" در تاریخ و "حاوی رازی" در طب."بعد از این کتاب "بسط الارض فی طولها و العرض" ابن سعید غرناطی و "تقدیم البلدان" ابوالفداء شامی قرار دارند که به عقیده پاره ای از اهل تحقیق، اروپا در تمام قرون وسطی اثری که آنرا بتوان با کتاب ابوالفداء مقایسه کرد بوجود نیارود".

برای مشاهده ی ملالب به ادامه مطلب بروید

مسلمانان در علم جغرافیا(زهرا ایوبی)

در قرن هفتم آثار جغرافیائی متعددی تالیف شد که بهترین آنها کتاب نفیس "معجم البلدان" یاقوت حموی است. در این کتاب اسامی جغرافیائی به ترتیب الفباء و همچنین اسامی اشخاص معروفی که در آن مناطق زندگی می کرده اند، بیان شده است.این کتاب که به وسیله یک برده مسلمان آزاد شده ای تالیف شده همان مقامی را در جغرافیای اسلامی دارد که "کامل ابن اثیر" در تاریخ و "حاوی رازی" در طب."بعد از این کتاب "بسط الارض فی طولها و العرض" ابن سعید غرناطی و "تقدیم البلدان" ابوالفداء شامی قرار دارند که به عقیده پاره ای از اهل تحقیق، اروپا در تمام قرون وسطی اثری که آنرا بتوان با کتاب ابوالفداء مقایسه کرد بوجود نیارود".

در قرن هشتم کتاب "نخبـه الدهرفی عجائب البر و البحر" و سفرنامه ابن بطوطه، شایان توجه است.

"ابن بطوطه در طول 24 سال، آفریقای شمالی و فلسطین و عراق و ایران و روسیه و قسطنطنیه تا، بخارا، خراسان، هند، سیلان، سوماترا و جاوه را سیر کرد و به پکن رسید، سپس تا اندلس سیر کرده و به اروپا راه یافت".

"از قرن هشتم به بعد، گرچه در گوشه و کنار کشور پهناور اسلامی، کتاب هایی در زمینه جغرافیا و دریا نوردی توسط دانشمندان اسلامی مانند عبدالرزاق سمرقندی، حسن بن محمد الوزان الزیات، مولف کتاب "وصف آفریقیه" علامی مولف کتاب "آئین اکبری"، امین احمد رازی مولف کتاب "هفت اقلیم" محمد عاشق مولف کتاب "مناظرالعوالم" حاجی خلیفه مولف دائرةالمعارف جغرافیائی، ابن ماجد مولف کتاب "الفوائد فی اصول علم البحروالقواعد" و سید علی دریا سالار عثمانی مولف کتاب "محیط" نوشته شده اما هیچگاه آن تحقیقات چشمگیر اولیه که در نوشته های یاقوت و بیرونی و مسعودی و مقدسی و غیره دیده می شود در آنها به چشم نمی خورد".

کوتاه سخن اینکه:

-1 مسلمین در جغرافیا و جهانگردی مناطقی را کشف و با آن روابط برقرار کردند  که غربیها از آن بی خبر و یا با آن بی ارتباط بودند مانند: روسیه، چین، ژاپن، هند و...

-2طالعات و تالیفات جهان گردان مسلمان راهنمای کشف آمریکا بوده است، چنانکه "کریستف کلمب" کاشف آمریکا در نامه مورخ اکتبر 1498 خویش که از هائیتی می نگارد از "ابن رشد" دانشمند مسلمان یاد می کند و او را از کسانی می شمرد که با نظریه وجود دنیای جدید، او را در کشف آمریکا مساعدت نموده است.

کریمرز می گوید: "اولین حقیقت جغرافیائی که این استادان (جغرافی دانان اسلامی) درنتیجه مطالعات خود دریافتند "کرویت زمین" بود، و باید دانست که بدون درک این حقیقت کشف آمریکا ابدا مقدور نبود".

-3بکار بردن قطب نما در کشتی، اظهار نظر درباره کرویت زمین، ترسیم صور و اشکال اقالیم و دریاها و اقیانوسها و همچنین پیدا شدن سکه های رایج مسلمین در نواحی مختلف روسیه، فنلاند، سوئد، نروژ، بریتانیا و ایسلند، و رواج پاره ای واژه های اسلامی در اروپا از پیشرفت جغرافیائی و بازرگانی مسلمین حکایت می کند.

ج- هـ- کریمرز استاد دانشگاه لیدن که مطالعات ارزنده ای در باره جغرافیا و بازرگانی در اسلام دارد، در این باره می نویسد:

"اروپا باید مسلمین را در علم جغرافیا، اکتشافات و بازرگانی، اجداد فرهنگی خود شمارد، نفوذی که اسلام در تمدن کنونی ما در قسمتهای مذکوره داشته از روی اصطلاحات و واژه هائی که از اصل عربی است و امروز در کار بازرگانی و کشتی رانی بکار می رود معلوم می گردد و حدود این نفوذ تنها با مطالعه تاریخ شرقی سرزمین هائی که در باره آنها معرفت جغرافیائی داریم، مکشوف می شود"

لازم است تذکر دهم که جغرافیادانان اسلامی منحصر به آنهائیکه نامشان را ذکر کردم نیستند، دانشمندان زیادی از قبیل سیرافی، ابن سعید، ابن فاطمه، همدانی، کاتب بغدادی، ابن حائک، ابودلف، بکری، جیهانی، غردیزی و .. بوده اند و در این زمینه تحقیقاتی کرده، کتبی تالیف کرده اند که بخاطر اختصار از ذکر نام و شرح فعالیتهایشان خود داری می شود.آنچه موجب جمع آوری این همه اطلاعات مختلف در زمینه مسائل  جغرافیائی می شد- بر خلاف تردیدی که بعضی محققان درین باب اظهار کرده اند- بی شک تا حدی نیز حس کنجکاوی مسلمین بوده است و علاقه شان به تحقیق در احوال بلاد و اقوام مختلف. در واقع جغرافیای انسانی از مسائلی است که مسلمین به آن علاقه خاص نشان می داده اند و آثار مسعودی و بیرونی مخصوصاً گواه این دعویست.

یک شاهد بر این کنجکاوی علمی و بی شائبه مسلمین جستجویی است که در باب تعیین محل غار اصحاب کهف و سد یاجوج کرده اند. واثق خلیفه، بنابر مشهور، محمد بن موسی الخوارزمی منجم و ریاضیدان معروف را در راس یک هیئت برای تحقیق در باب محل و کیفیت اجساد اصحاب کهف به روم فرستاد و او در تپه یی نزدیک شهر افسوس، کهف و اجساد اصحاب آن را مشاهده کرد و در مراجعت گزارش کار را به خلیفه داد.

 برای دانلود مطلب با لینک مستقیم روی دانلود کلیک کنید

 

دانلود